Γρίππη - Νόσηση και προφύλαξη
05.02.2020

του Χαρίλαου Τσούπη, Παθολόγος - Επιμελητής Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών

Η γρίππη είναι μια οξεία λοίμωξη του ανωτέρου καθώς και του κατωτέρου αναπνευστικού συστήματος.



Η σημασία της έγκειται στις επιδημικές εξάρσεις της νόσου, την ευκολία μετάδοσης και την νοσηρότητα σε μεγάλο τμήμα του πληθυσμού ,όπως και στην επιβάρυνση της υγείας και την θνητότητα σε ευαίσθητες ομάδες.

Ο αιτιολογικός παράγοντας της νόσου είναι ο ιός της γρίππης, ένας RNA ιός με τρία διαφορετικά γένη A,B,C. Περαιτέρω οι ιοί υποδιαιρούνται με βάση αντιγονικά συστατικά τους, σε υπότυπους. Τα χαρακτηριστικά αυτά ονομάζονται α) αιμοσυγκολλιτίνη (Η) και β)νευραμινιδάση (Ν) και ανάλογα με τις παραλλαγές τους ο κάθε υπότυπος λαμβάνει ένα χαρακτηριστικό προσδιορισμό,όπως Η1Ν1, Η3Ν2, Η2Ν2.

Οι επιδημικές εξάρσεις της γρίππης συμβαίνουν κάθε χρόνο,ενώ γενικευμένες επιδημιές ή και πανδημίες εμφανίζονται κάθε 10 εως 15 χρόνια. Κύριος αιτιολογικός παράγων των εξάρσεων είναι ο ιός της γρίππης Α και σε πολύ μικρότερο ποσοστό ο ιός της γρίππης Β. Ο τύπος C θεωρείται ασήμαντη αιτία ανθρώπινης νοσηρότητας, παρά το γεγονός ότι η ασυμπτωματική ή η με ελάχιστα συμπτώματα λοίμωξη φαίνεται να είναι συχνή.

Οι επιδημικές εξάρσεις οφείλονται στην αξιοσημείωτη τάση αλλά και δυνατότητα του ιού τύπου Α, να εμφανίζει μεταβολές στα συστατικά του (Η) και (Ν).Ανάλογα με την έκταση αυτών των μεταβολών(μεταλλάξεων), αλλά και την ανοσία του πληθυσμού, την συγκεκριμένη χρονική περίοδο έναντι του στελέχους (υποτύπου) του ιού, που εμφανίζεται ως αποτέλεσμα των  μεταλλάξεων, η νόσος μπορεί να λάβει τη μόρφη επιδημίας ή πανδημίας. Τα ποσοστά προσβολής του πληθυσμού στην επιδημική μορφή αγγίζουν το 10-20%, ενώ στην πανδημική μορφή το 50%, με ένα επιπλέον 25% να προσβάλεται με ελάχιστα συμτώματα.

Οι επιδημίες της γρίππης Α αρχίζουν απότομα και κορυφώνονται σε διάστημα 2-3 εβδομάδων, διαρκούν κατά μέσο όρο 2-3 μήνες και συχνά υποχωρούν τόσο γρήγορα όσο άρχισαν. H πρώτη ένδειξη της επιδημίας είναι η αύξηση εμφάνισης εμπύρετης λοίμωξης του αναπνευστικού σε παιδιά,η οποία σύντομα ακολουθείται από αντίστοιχη αύξηση στους ενήλικες και αύξηση των εισαγωγών στο νοσοκομείο ασθενών με πνευμονία, όπως και ασθενών με παρόξυνση χρονίων καρδιακών και αναπνευστικών προβλημάτων υγείας. Η αύξηση του αριθμού των θανάτων λόγω της γρίππης, εμφανίζεται γενικά στα όψιμα στάδια της επιδημίας.

Η νοσηρότητα και θνητότητα της γρίππης είναι σημαντικές, ενώ οι κυριότεροι παράγοντες κινδύνου φαίνεται να είναι τα χρόνια καρδιακά και αναπνευστικά νοσήματα και η μεγάλη ηλικία.

Η εκδήλωση της νόσου χαρακτηρίζεται από αιφνίδια εμφάνιση γενικών συμπτωμάτων, όπως κεφαλαλγία, πυρετός, φρίκια, αρθραλγίες, μυαλγίες και κακουχία. Ο πυρετός και τα γενικά συμπτώματα διαρκούν συνήθως 2-4 ημέρες και βαθμιαία υποχωρούν.

Τα συμπτώματα από το αναπνευστικό, όπως βήχας, ρινική συμφόρηση και καταρροή, φαρυγγοδυνία και ενίοτε οπισθοστερνική δυσφορία, συχνά γίνονται εντονότερα, καθώς τα γενικά συμπτώματα υποχωρούν και μπορεί να διαρκέσουν εώς ≥1 εβδομάδα. Συχνά υπάρχουν οφθαλμολογικά ενοχλήματα,όπως αίσθημα καύσου, άλγος στην κίνηση των οφθαλμών και φωτοφοβία. Η ανεπίπλεκτη οξεία νόσος υφίεται συνήθως σε 2-7 ημέρες και οι περισσότεροι ασθενείς αναρρώνουν σε διάστημα μιας εβδομάδας. Ο βήχας μπορεί να διαρκέσει για 1-2 εβδομάδες, ενώ μερικοί ασθένεις αναφέρουν αίσθημα εξάντλησης ή αδυναμίας για αρκετές ημέρες.

Οι επιπλοκές της γρίππης εμφανίζονται πιο συχνά σε άτομα άνω των 64 ετών, σε χρόνια καρδιακά και αναπνευστικά νοσήματα, στον σακχαρώδη διαβήτη, την χρόνια νεφρική ανεπάρκεια, την ανοσοκαταστολή οποιασδήποτε αιτιολογίας και στο δεύτερο και τρίτο τρίμηνο της κύησης.

Οι επιπλοκές της γρίππης περιλαμβάνουν την πρωτοπαθή ιογενή πνευμονία της γρίππης, την δευτεροπαθή μικροβιακή πνευμονία και τη μικτή πνευμονία. Η πρωτοπαθής ιογενής πνευμονία είναι η πιο σοβαρή αλλά και λιγότερο συνήθης επιπλοκή. Εμφανίζεται συνήθως ως οξεία γρίππη που δεν υποχωρεί, αλλά αντιθέτως παρουσιάζει συνεχή επιδείνωση και μπορεί να εξελιχθεί σε αναπνευστική ανεπάρκεια, που επιβάλλει συχνά τη μηχανική υποστήριξη της αναπνοής. Η δευτεροπαθής βακτηριακή πνευμονία, ακολουθεί την οξεία γρίππη και εμφανίζεται μετά από μια παροδική βελτίωση των συμπτωμάτων, οφείλεται δε, σε μικρόβια που προκαλούν πνευμονία σε ασθενείς που δεν νόσησαν από γρίππη.

Η γρίππη μπορεί επίσης να οδηγήσει σε επιδείνωση της χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας ή του άσθματος του ασθενούς. Μπορεί επίσης να προκληθεί ως επιπλοκή της, παραρρινοκολπίτιδα, μέση ωτίτιδα (κυρίως σε παιδιά), μυοσίτιδα με έντονη μυική αδυναμία και σπανιότερα εγκεφαλίτιδα ή μυελίτιδα.

Η θεραπεία της ανεπίπλεκτης γρίππης, περιλαμβάνει συμτωματική αγωγή με παυσίπονα, αντιπυρετικά και σύσταση για ανάπαυση, ενυδάτωση και σταδιακή επάνοδο στις δραστηριότητες του ασθενούς. Ειδική αντιιϊκή θεραπεία υπάρχει και αν χορηγηθεί εντός 48 ωρών από την έναρξη της οξείας νόσου φαίνεται να μειώνει την διάρκεια των συμπτωμάτων. Τα αντιιϊκά φάρμακα δεν είναι γνωστό αν μειώνουν την πιθανότητα εμφάνισης των επιπλοκών της οξείας γρίππης, με εξαίρεση ίσως την οσελταμιβίρη (TAMIFLU), για την οποία μια μεταανάλυση, έδειξε ότι πιθανώς βοηθά προς αυτήν την κατεύθυνση. Αντιβιοτικά χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία των μικροβιακών επιπλοκών της οξείας νόσου.

Η πιο σημαντική παρέμβαση των υγειονομικών αρχών για τη μείωση των επιπλοκών της γρίππης, είναι ο έγκαιρος εμβολιασμός των ατόμων που διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης των επιπλοκών αυτών. Τα αδρανοποιημένα (νεκρά) εμβόλια της γρίππης παρέχουν υψηλή προστασία του πληθυσμού, λόγω της συγγένειας του νεκρού ιού του εμβολίου, με τα στελέχη του ιού που κυκλοφορούν και προκαλούν την ετήσια επιδημική έξαρση. Το εμβόλιο είναι εξαιρετικά ασφαλές, με ελάχιστες παρενέργειες, σε μικρό ποσοστό εμβολιασθέντων, οι οποίες περιλαμβάνουν, ήπια γριππώδη συνδρομή, ερυθρότητα και ευαισθησία στο σημείο του εμβολιασμού.

Οι ομάδες του πληθυσμού που πρέπει να εμβολιάζονται κάθε χρόνο κατά της γρίππης είναι οι εξής:

- Παιδιά ηλικίας 6-59 μηνών

- Γυναίκες που θα μείνουν έγκυες την περίοδο της γρίππης

- Άτομα ≥50 ετών

- Παιδιά και έφηβοι σε μακροχρόνια θεραπεία με ασπιρίνη

- Άτομα με χρόνια καρδιοαναπνευστικά προβλήματα

- Ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη, νεφρική ανεπάρκεια, αιμοσφαιρινοπάθειες, ανοσοκαταστολή

- Ασθενείς με παθήσεις που εμποδίζουν την αναπνευστική λειτουργία,την αποβολή αναπνευστικών εκκρίσεων ή αυξάνουν τον κίνδυνο εισρόφησης (π.χ.γνωστική δυσλειτουργία, βλάβη του νωτιαίου μυελού, επιληψία)

- Κάτοικοι οίκων ευγηρίας και άλλων ιδρυμάτων χρόνιας φροντίδας

- Άτομα που ζουν μαζί ή φροντίζουν ασθενείς υψηλού κινδύνου για επιπλοκές της γρίππης

- Εργαζόμενοι στην υγειονομική περίθαλψη.